Aktualności/nubo

Wielokulturowość w przedszkolu

Czym jest wielokulturowość?

Wielokulturowość to termin używany dzisiaj bardzo często. Również przedszkole jest miejscem, w którym spotykają się dzieci różnych kultur, narodowości oraz wyznań. Co z tego – obiektywnego – faktu wynika dla placówki? Jak przygotować personel, dzieci i ich rodziców? Podpowiem, jak prowadzić pracę edukacyjną i wychowawczą, aby wielokulturowość stała się zasobem przedszkola.

Wielokulturowość – jak podają autorzy słownika języka polskiego PWN – to pojęcie wywodzące się od angielskiego terminu multiculturalism i obejmuje trzy znaczenia:

w płaszczyźnie opisowej wskazuje na wielość kultur; wielokulturowość jest więc stwierdzeniem obiektywnego faktu zróżnicowania kulturowego danego społeczeństwa lub – szerzej – faktu istnienia na świecie odmiennych kultur etnicznych, grup religijnych, subkultur itp.,
oznacza również politykę rządową zmierzającą do niwelowania napięć społecznych, związanych z faktem wielokulturowości danej populacji,
jest też nazwą pewnej doktryny, ruchu, a nawet filozofii; w tym ostatnim przypadku wielokulturowość oznacza działania środowisk mniejszościowych skierowane na emancypację i pełniejszy udział różnych środowisk w życiu społecznym, politycznym i kulturalnym danego kraju.

W artykule zajmę się wielokulturowością w przedszkolu i poruszać się będę głównie w pierwszym obszarze znaczenia omawianego pojęcia.

Czy polskie przedszkole – w swojej naturze – jest wielokulturowe?

Pojęciem przyjmowanym jako przeciwstawne do wielokulturowości jest interkulturowość. Interkulturowość odwołuje się do relatywnej tożsamości interkulturowej, czyli poczucia tego, co określa nas jako naród, społeczeństwo. Pojawia się więc pytanie: czy na terenie dowolnego państwa da się stworzyć placówkę, która będzie – z założenia – wielokulturowa lub interkulturowa? Najbliższe interkulturowości wydają się placówki zakładane przez wspólnoty religijne.

Przedszkole jest osadzone w naszej kulturze – to znaczy, że jego wyposażenie, jadłospis, zabawki, święta wpisane są w naszą, polską kulturę i tradycję. Nie może być inaczej, ponieważ przedszkole funkcjonuje w konkretnej rzeczywistości społecznej, środowiskowej i kulturowej.

Z drugiej strony – nasz świat jest wielokulturowy. To fakt, obok którego nie można przejść obojętnie. Posługujemy się alfabetem łacińskim i rzymskimi cyframi. Pijemy brazylijską kawę, a nasz ustrój ma korzenie w Grecji. Ba, nawet nasz oficjalny, narodowy wieszcz dla określenia swojej ojczyzny użył słowa „Litwa”. Świat jest wielokulturowy, od kiedy ludzkość zaczęła się przemieszczać – a zaraz za nią idee, okrycia i wynalazki.

Wydaje się więc, że określenia „wielokulturowość” i „interkulturowość” wzajemnie się nie wykluczają, tworzą raczej coś na kształt kontinuum. Można to przedstawić w formie graficznej.

Dziecko innej narodowości wyznania, kultury itp. w placówce

Warto byłoby, aby przedszkole samo podjęło próbę określenia, na którym miejscu skali interkulturowość – wielokulturowość chce się plasować. Czasem jest to świadoma decyzja placówki, a niekiedy pojawia się taka konieczność.

Źródła oficjalne podają, że zaledwie 1% populacji Polski to ludność deklarująca inną narodowość niż polska, jednak dane te nie są w pełni wiarygodne. Część osób innej narodowości czuje się Polakami i to deklaruje, inni przebywają w naszym kraju nielegalnie, a oficjalne statystyki ich nie obejmują.

Jeśli dobrze się zastanowić, w większości grup przedszkolnych ma szansę pojawiać się dziecko innego wyznania lub kultury. Nasilające się ruchy migracyjne, zniesienie granic wewnątrz UE oraz dostępność rynku pracy (legalnej i nielegalnej) w Polsce dla cudzoziemców zwiększają to prawdopodobieństwo.

Ustawa z 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym wskazuje kilkanaście grup narodowych (etnicznych) funkcjonujących na terenie Polski. Są to: Białorusini, Czesi, Litwini, Niemcy, Ormianie, Rosjanie, Słowacy, Ukraińcy, Żydzi. Żyją u nas również mniejszości etniczne: Karaimi, Łemkowie, Romowie, Tatarzy. Funkcjonuje też oficjalny język regionalny (kaszubski).

Jeśli dodatkowo uwzględni się wskazania edukacji włączającej, zapewniające każdemu dziecku możliwość korzystania z edukacji w placówce położonej najbliżej miejsca zamieszkania, należy być przygotowanym na to, że wielokulturowość stanie się rzeczywistością przedszkola. Jak przygotować na te zmiany personel, dzieci i ich rodziców? Rozwiązaniem wydaje się edukacja wielokulturowa.

Edukacja wielokulturowa w skrócie

Jest to trend, podejście edukacyjne, które zajmuje się przybliżaniem dzieciom wielu innych kultur i służy przełamywaniu etnocentrycznego sposobu myślenia oraz stereotypów kulturowych. Może być realizowana na terenie każdego przedszkola jako forma uzupełniająca do podstawy programowej, jako innowacja edukacyjna lub jako „profil” przedszkola – już dziś istnieją przedszkola z założenia wielokulturowe.

Edukację wielokulturową można realizować na wiele różnych sposobów, w zależności od wieku i poziomu dojrzałości dzieci. Ma ona na celu poznawanie wzajemnych relacji, a przede wszystkim likwidowanie barier, stereotypów i uprzedzeń. Ma czynić dzieci bardziej otwartymi na inność, nowość, pomagać im odchodzić od rozwojowego egocentryzmu, wspierać zdolności komunikacyjne. To ważne umiejętności, przydatne w życiu.

Przedszkole jest wspaniałym miejscem do realizowania edukacji wielokulturowej:

dziecko najczęściej spędza w przedszkolu większą część dnia,
nauczyciel jest dla małych dzieci istotną osobą, często nawet istotniejszą niż rodzice – pełni role przywódcy, modela; przekazywane przez niego wartości, poglądy, wzorce zachowań są przyjmowane przez dzieci naturalnie; małe dzieci mają tendencje i chęć „przypodobania się” dorosłemu; jego uwaga jest dla nich najwyższą nagrodą; to czyni je otwartymi na przyjmowanie prezentowanych przez dorosłego wzorców; dodatkowo – modelującą funkcję pełni też grupa rówieśnicza,
oddziaływania przedszkola cały czas towarzyszą procesowi rozwoju i kształtowania się tożsamości (społecznej, kulturalnej, osobistej) każdego dziecka; mogą wspierać ten proces, kształtować pożądane postawy i nastawienia (tutaj otwartość i tolerancję) od najmłodszych lat.

Przykład ten pokazuje, jaką moc ma edukacja i kształtowanie pożądanych zachowań i postaw u małych dzieci w przeprowadzaniu zmiany zachowań społecznych.

Działania wychowawcze i edukacyjne w zakresie wielokulturowości realizowane w przedszkolach, mogą być przykładem takiego sposobu tworzenia pozytywnych postaw społecznych i modyfikacji uprzedzeń, w którym dokonuje się łączenie podejścia indywidualnego (oddziaływanie na jednostkę) i zbiorowego (praca z grupą). Praca może bazować na osobistym kontakcie wychowawcy z dzieckiem, na procesie grupowym w grupie przedszkolnej oraz na dostarczaniu uczniom wiedzy i (lub) osobistego doświadczenia wielokulturowego.

Wszystkie sygnalizowane możliwości odwołują się, z jednej strony, do rozwoju umiejętności i procesów poznawczych dziecka, z drugiej zaś – do doświadczeń społecznych nasyconych pozytywnymi emocjami.

Edukacja wielokulturowa w przedszkolu

Edukacja wielokulturowa ma dostarczać – jak wynika z samej nazwy – wiedzy o innych kulturach. Będzie ona, z konieczności, fragmentaryczna, a zadaniem pedagoga będzie dokonanie wyboru, czyli wyłuskanie z całego bogactwa treści tych, które przedstawi dzieciom. Ważne jest, aby umożliwić dziecku budowanie sensownego i w miarę spójnego obrazu świata. Świat nieznany powinien wiązać się, w zrozumiały dla dziecka sposób, z jego własnym: domem, przedszkolem, środowiskiem lokalnym, ojczyzną. Proszę zwrócić uwagę – nie da się nauczać wielokulturowo w oderwaniu od własnej kultury i historii. Ucząc dziecko, że „gdzieś jest tak”, musimy jednocześnie pokazać, jak jest u nas. Nie chodzi o porównywanie czy wartościowanie, ale o pokazanie różnorodności. Ucząc dzieci akceptacji odmiennych kultur, uczymy akceptacji własnej tożsamości i tożsamości innych ludzi.

Edukacyjne programy wielokulturowe mogą przyjmować różne formy:

dostarczanie informacji o wybranych kulturach i zróżnicowaniu kulturowym w środowisku lokalnym, we własnym kraju, w świecie – w przedszkolu: powinny to być informacje najprostsze, dostosowane do możliwości percepcyjnych dzieci, oparte na ich codziennych doświadczeniach,
uwypuklanie bogactwa i ludzkiej różnorodności wewnątrz grup: etnicznych, religijnych, kulturowych (własnej i obcych) – w przedszkolu: wszelkie ćwiczenia, kiedy szuka się różnic pomiędzy dziećmi w grupie i pokazuje, jak te różnice wzbogacają grupę (ty potrafisz to, a kolega co innego),
podkreślanie elementów podobnych, wspólnych, pomiędzy grupami narodowymi i kulturami – czyli w praktyce przedszkolnej, np. szukanie podobieństw między katolickimi i prawosławnymi świętami Bożego Narodzenia,
pokazywanie wartości wspólnych, czyli akceptowanych przez większość ludzi,
organizowanie spotkań i podejmowanie współpracy między członkami różnych grup społecznych, narodowych, kulturowych – zapraszanie do przedszkola przedstawicieli innych grup wyznaniowych (kulturowych), organizowanie „dni kultury…” wraz z propozycjami zabaw, tańców, posiłków z danego kręgu kulturowego.

Celem takich zajęć powinno być osłabienie niepokoju i lęku przed obcością, ćwiczenie umiejętności dostrzegania zasobów innych osób (kultur) i twórcze ich wykorzystywanie, a także budowanie poczucia bliskości oraz umożliwianie kontaktu z ludźmi odmiennymi kulturowo i etnicznie.

Edukacja wielokulturowa w realnej praktyce przedszkolnej

Technicznie edukacja wielokulturowa ma kształtować u dzieci pozytywną samoocenę, dawać im poczucie dumy z tego, kim są i w jakim kraju żyją. Pierwszym krokiem do tego będzie rozbudzenie u dzieci pozytywnych emocji wobec tożsamości rasowej i kulturowej. Chodzi o to, aby wiedziały, skąd pochodzą, jaką kulturę reprezentują, rozumiejąc jednocześnie, że nie daje to im prawa do wywyższania się, ponieważ inne kultury, narodowości są równie bogate i wartościowe jak nasza. Chodzi o szanowanie różnic i czerpanie z nich inspiracji.

Istnieje wiele metod i sposobów, aby rozwijać edukację wielokulturową na terenie placówki.